Pierwsze wrażenia po lekturze projektu ustawy z dnia 25 kwietnia 2022 r. wraz z jego uzasadnieniem prowadzą do wniosku, że proponowane w nim zmiany zmierzają w znacznej mierze do zreformowania aktualnie funkcjonującego systemu ochrony praw własności przemysłowej. Nie oznacza to jednak, że zabrakło wśród nich pomysłów „rewolucyjnych”, które wprowadzają zupełnie nowe instytucje i procedury. Wszystkie te propozycje zostały obecnie skierowane do publicznych konsultacji, które potrwają 30 dni. Wsłuchanie się w głos użytkowników dotychczasowego systemu, którzy na co dzień w różny sposób mają do czynienia z prawem własności przemysłowej, wydaje się kluczowe dla wypracowania najbardziej optymalnych rozwiązań, z których będziemy mogli następnie korzystać w kolejnych latach bez potrzeby ich nowelizacji.
Ponad dwadzieścia lat Prawa własności przemysłowej i przepisy z indeksami powyżej dwudziestu
W momencie wejścia w życie obowiązującej dotychczas ustawy – Prawo własności przemysłowej nie było raczej wątpliwości, że ma ona w pełni rewolucyjny charakter. Jej głównym zamierzeniem (skutecznie zrealizowanym) było ostateczne „skodyfikowanie” prawa własności przemysłowej, które do tej pory pozostawało przedmiotem unormowań kilku osobnych aktów prawych. Co więcej, ze względu na toczące się w tym okresie prace legislacyjne związane z planowaną akcesją Rzeczpospolitej Polskiej do struktur Unii Europejskiej wiele regulacji przewidzianych przez ten akt prawny już w dacie jego uchwalenia zostało zharmonizowanych ze standardami wynikającymi z prawa wspólnotowego.
Truizmem wydaje się stwierdzenie, że od tego czasu wiele się zmieniło z punktu widzenia standardów oraz potrzeb związanych z ochroną własności przemysłowej. Odbiciem dynamicznych zmian zachodzących w tej sferze stosunków gospodarczych były kolejne nowelizacje ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r., których do chwili obecnej naliczyć można przeszło dwadzieścia. Wprowadzane zmiany normatywne – oprócz tych mających charakter porządkujący – coraz częściej zaczęły przybierać postać systemową, np. redefiniowały istotę poszczególnych praw własności przemysłowej lub przewidywały zupełnie nowe rozwiązania w ich procedurze zgłoszeniowej. W efekcie systematyka wewnętrzna ustawy straciła na przejrzystości, a niektóre jej przepisy obecnie obowiązujące są opatrzone indeksami o numerach powyżej dwudziestego.
Nie bez znaczenia dla rozpoczęcia dyskusji o potrzebie zmian był także fakt, że w międzyczasie przyjęto lub znowelizowano kilka innych aktów prawnych istotnych z punktu widzenia ochrony szeroko rozumianego IP. Już trzy lata później (14 marca 2003 r.) uchwalono ustawę o dokonywaniu europejskich zgłoszeń patentowych oraz skutkach patentu europejskiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 2016 r. poz. 2, tj. z późn. zm.), której regulacje (ze względu na ich przynależność do prawa patentowego) powinny być zlokalizowane w autonomicznej z założenia ustawie – Prawo własności przemysłowej. Ponadto, wielokrotnym zmianom na przełomie ostatnich dwudziestu lat podlegała też ustawa z dnia 19 kwietnia 1993 r. (Dz.U. z 2020 r. poz. 1913, tj. z późn. zm.), której regulacje wchodzą w zakres szeroko rozumianego prawa własności przemysłowej. Wreszcie, na początku lipca 2020 r. weszła w życie reforma procedury cywilnej, która wprowadziła postępowanie odrębne w sprawach własności intelektualnej, normując procesowe aspekty związane z egzekwowaniem m.in. praw własności przemysłowej (art. 47989 -479129 KPC). Nowopowstałe sądy własności intelektualnej w zakresie sporów dotyczących znaków towarowych i wzorów przemysłowych otrzymały w związku z tym niektóre kompetencje zastrzeżone dotychczas dla Urzędu Patentowego RR. W tej sytuacji pytanie, czy potrzebne są zmiany systemowe w obszarze samego prawa własności przemysłowej zaczęło powoli ustępować refleksjom, jak zmiany te powinny się ostatecznie kształtować i jaki powinien być ich zakres.
Główne założenia projektu nowego Prawa własności przemysłowej
Założenia projektu nowej ustawy – Prawo własności przemysłowej, na którą oczekiwano od czasu opublikowania w sierpniu ubiegłego roku informacji o rozpoczęciu prac legislacyjnych w tym obszarze, zostały przedstawione w jego uzasadnieniu liczącym 105 stron. Odnosi się ono wyłącznie do wybranych z 498 artykułów przewidzianych pierwotnie w projekcie.
Na wstępie uzasadnienia projektu wskazano, że jego celem jest „zaproponowanie nowych rozwiązań umożliwiających ochronę praw wyłącznych, uproszczenie i skrócenie postępowań, w tym skrócenie czasu udzielania ochrony”. W tym kontekście nie powinno dziwić, że to właśnie słowo „szybkość”, odmieniane przez większość przypadków, pojawia się w treści uzasadnienia aż 16 razy i staje się przewodnim założeniem proponowanych zmian. Procedury związane z uzyskaniem praw wyłącznych do przedmiotów własności przemysłowej mają być jeszcze szybsze niż dotychczas, podobnie zresztą jak postępowania sporne, w których m.in. ważą się kwestie obowiązywania już udzielonych praw wyłącznych. Z kolei drugim wyznacznikiem wprowadzanych zmian ma być „efektywność”, którą – z perspektywy uzasadnienia projektu – można odnosić zarówno do oceny działania administracji publicznej w obszarze prawa własności przemysłowej (efektywność proceduralna) jak i do samych praw wyłącznych (efektywność ekonomiczna). Efektywna powinna być przede wszystkim ochrona tych praw, ale także np. system ich kontroli czy korzystanie z takich instrumentów prawnych jak licencje czy umowy cesji praw.
W tym kontekście warto postawić pytanie, na ile spełnienie obu tych założeń jest w praktyce możliwe do zrealizowania. Przykładowo, czy szybsze udzielenie prawa wyłącznego do wzoru użytkowego spowoduje większą efektywność takiego prawa w sytuacji, gdy w toku procedury rejestracyjnej będzie ono rozpatrywane wyłącznie od strony formalnoprawnej? Trudno w tym przypadku odpowiedzieć twierdząco. Czas trwania procedury zgłoszeniowej poszczególnych praw własności przemysłowej na ogół przekłada się na ich późniejszą „jakość”. Jeśli w postępowaniu zgłoszeniowym Urząd Patentowy RP weryfikuje merytoryczne przesłanki udzielenia danego prawa wyłącznego, postępowanie trwa z zasady dłużej, ale możliwości późniejszego egzekwowania udzielonego prawa wyłącznego i jego obrony na wypadek sporu są na ogół o wiele większe niż w przypadku, gdy przedmiot własności przemysłowej podlega w toku zgłoszenia wyłącznie badaniu formalnoprawnemu. Trzeba zatem otwarcie stwierdzić, że przyjęcie tego rodzaju rozwiązań jest kwestią kompromisu między szybkością procedury zgłoszeniowej a efektywnością prawa wyłącznego w kontekście późniejszych działań rynkowych.
Z drugiej strony zwiększenie szybkości toczących się przed Urzędem Patentowym RP postępowań zgłoszeniowych ma nastąpić (wedle projektowanych rozwiązań) na skutek skrócenia terminów ustawowych. Jako przykład można w tym zakresie wskazać termin na wniesienie opozycji (obecnie „sprzeciwu”) wobec zgłoszenia znaku towarowego, który ma zostać skrócony o miesiąc i docelowo trwać 2 miesiące (przy czym decydująca dla jego zachowania będzie data wpływu opozycji do Urzędu Patentowego RP). Samo postępowanie opozycyjne także ma ulec skróceniu dzięki rozwiązaniu, zgodnie z którym dwumiesięczny okres na ugodowe rozwiązanie sporu nie będzie w nim każdorazowo wyznaczany, a jedynie gdy zostanie złożony w tym zakresie zgodny wniosek stron tego postępowania. Należy pamiętać, że skrócenie terminów ustawowych z zasady przekłada się na potrzebę zwiększonej aktywności użytkowników tego systemu, którzy będą musieli podejmować strategiczne decyzje szybciej niż dotychczas i z jeszcze większą uwagą monitorować działania konkurencji.
Czy zawarte w projekcie nowej ustawy propozycje faktycznie mogą wpłynąć na szybkość procedowania spraw przed Urzędem Patentowym RP? Z pewnością tak. Na dzień dzisiejszy otwartym pozostaje natomiast pytanie, czy użytkownicy systemu ochrony własności przemysłowej (w tym zwłaszcza przedsiębiorcy) są gotowi przystać na zaproponowane zmiany i kompromisy, jakie będą wiązać się z realizacją głównych postulatów projektu w jego obecnej postaci.
Reforma, ale i rewolucja
Jak już zasygnalizowano, projekt z dnia 25 kwietnia 2022 r. w przedstawionym obecnie kształcie przewiduje zasadniczo dwa rodzaje zmian. Pierwsze z nich można określić mianem reform, ponieważ ich celem jest poprawa instytucji prawych i procedur funkcjonujących już na gruncie ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. – Prawo własności przemysłowej (np. wprowadzenie zgłoszeń zbiorowych wzorów przemysłowych, zmiany w postępowaniu opozycyjnym dotyczącym znaków towarowych czy zmiany dotyczące procedowania postępowań spornych na posiedzeniach niejawnych). Z kolei drugie z nich wprowadzają rozwiązania nieznane dotychczasowemu ustawodawstwu i z tego powodu mogą być nazywane zmianami „rewolucyjnymi” (systemowymi), jak choćby wprowadzenie: instytucji wstępnego zgłoszenia wynalazku, rejestrowego systemu ochrony wzorów użytkowych, depozytu zawierającego informacje techniczne i technologiczne stanowiące tajemnicę przedsiębiorstwa (prowadzonego przez Urząd Patentowy RP), postępowania koncyliacyjnego w odniesieniu do sporów toczących się przed Urzędem Patentowym RP czy tzw. IP COMBO – ulgi przy naliczaniu wysokości opłat urzędowych w razie dokonania jednoczesnego zgłoszenia trzech różnych przedmiotów własności przemysłowych.
Dla porządku trzeba jeszcze wskazać, że w projekcie przewidziano także zmiany o charakterze porządkującym poszczególne zagadnienia związane z ochroną praw własności przemysłowej (np. zaproponowano wspólne uregulowanie kwestii związanych z obrotem prawami wyłącznymi jako składnikami mienia czy też inkorporowano do ustawy przepisy normujące kwestie związane z patentem europejskim) oraz zmiany związane z samą nomenklaturą ustawową (np. zmiana nazwy postępowania w sprawie sprzeciwu wobec zgłoszenia znaku towarowego na postępowanie „opozycyjne”, co ma odróżniać je od postępowań sprzeciwowych o odmiennym charakterze). Wreszcie, warto zauważyć, że znaczna część instytucji prawa własności przemysłowej w zamierzeniu projektodawcy wraz z wejściem w życie nowej ustawy ma pozostać w niezmienionym kształcie. W uzasadnieniu projektu z dnia 25 kwietnia 2022 r. w tym zakresie wskazano, że zachowane zostają m.in. definicja wynalazku, katalog rozwiązań niebędących wynalazkami oraz katalog wynalazków niepodlegających patentowaniu, dwa dotychczasowe rodzaje uprzedniego pierwszeństwa, możliwość ubiegania się o patent dodatkowy, czy też większość zasad postępowania opozycyjnego w sprawach znaków towarowych (łącznie w projekcie w ponad siedemdziesięciu przypadkach wskazano, że funkcjonujące już rozwiązania zostały „zachowane” lub „utrzymane”).
Oprócz zmian dotyczących postępowań rejestracyjnych poszczególnych praw własności przemysłowej trzeba odnotować wreszcie te, które dotyczą roszczeń związanych z ich egzekwowaniem. Do zmian systemowych w tym zakresie należy zaliczyć poszerzenie ustawowego katalogu roszczeń cywilnoprawnych dotyczących praw własności przemysłowej. Projekt przewiduje wprowadzenie roszczenia o usunięcie skutków naruszeń, którego nie było w dotychczas obowiązującej ustawie, a także roszczenia o jednokrotne albo wielokrotne ogłoszenie oświadczenia o odpowiedniej treści i formie. O formie i miejscu zamieszczenia tego oświadczenia będzie decydować sąd, co w ocenie projektodawcy pozwoli na jego uelastycznienie. Systemową zmianą, którą trudno zrozumieć i ocenić pozytywnie, jest z kolei założenie, że roszczenie o wydanie bezpodstawnie uzyskanych korzyści ma być orzekane na zasadach ogólnych. Dotychczas w ustawie z dnia 30 czerwca 2000 r. roszczenie to miało charakter autonomiczny (uniezależniony od przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu) i właśnie jako takie pozwalało w efektywny sposób dochodzić roszczeń pieniężnych w przypadkach naruszeń praw wyłącznych. Stąd nie przekonuje zaprezentowane w tym zakresie stanowisko projektodawcy, który w uzasadnieniu projektu stwierdził lakonicznie, że „taki stan rzeczy nie był prawidłowy”.
Odnośnie zmian reformujących dochodzenie roszczeń, pozytywnie można ocenić wprowadzenie rozwiązania ujednolicającego występowanie z roszczeniami o naruszenie praw wyłącznych przez licencjobiorców. Projekt przewiduje w tym zakresie, że z takimi roszczeniami może wystąpić, za zgodą uprawnionego, zarówno licencjobiorca wyłączny jak i niewyłączny. Licencjobiorca wyłączny będzie mógł podjąć działania w tym zakresie również wtedy, gdy uprawniony, pomimo wezwania, nie wystąpi z takim roszczeniem w stosownym terminie. Co istotne, traci na znaczeniu wpis licencji do rejestru urzędowego jako jeden z warunków dochodzenia roszczeń przez licencjobiorców.
W oczekiwaniu na rozwiązania kompromisowe
Systemowa dyskusja dotycząca celowości i zakresu poszczególnych zmian zaproponowanych w projekcie z dnia 25 kwietnia 2022 r. dopiero się rozpoczyna i z całą pewnością – biorąc pod uwagę różny ich charakter – będzie ona bardzo potrzebna. W praktyce procesu legislacyjnego jest rzeczą normalną, że pomiędzy pierwotnym projektem aktu prawnego a jego ostatecznie uchwaloną postacią występują rozbieżności. Ważne jest natomiast, aby te różnice były efektem przemyślanych decyzji. Na obecnym etapie czekamy zatem na szczegółowe stanowiska wszystkich użytkowników obecnego systemu ochrony własności przemysłowej. Jak pisał Eurypides, tym, których sprawa jest słuszna, nigdy nie brak argumentów.
Dr Tomasz Gawliczek jest radcą prawnym i rzecznikiem patentowym, specjalizuje się w ochronie szeroko rozumianej własności intelektualnej, zwłaszcza praw wyłącznych do znaków towarowych i designu, praw autorskich oraz reguł uczciwej konkurencji. Wspiera przedsiębiorców na wszystkich etapach sporów dotyczących IP: przygotowuje kompleksowe strategie postępowania, prowadzi negocjacje ugodowe, a także zastępuje klientów przed urzędami ds. własności przemysłowej (UPRP, EUIPO) oraz przed sądami ds. własności intelektualnej i sądami administracyjnymi. Posiada doświadczenie procesowe zdobyte na wokandzie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w Luksemburgu (m.in. w precedensowej sprawie o sygn. T-823/19). Ponadto, jest także wykładowcą na aplikacji rzecznikowskiej.
Artykuł powstał we współpracy z kancelarią JWP.